Archwium - Główna

Muzeum Północno-Mazowieckie w Łomży działa na obszarze województwa podlaskiego i mazowieckiego. Plan był realizowany w wszystkich placówkach wchodzących w skład instytucji , a zatem w Muzeum w Łomży ul. Dworna 22c, Galerii Sztuki Współczesnej w Łomży, ul. Długa 13 jak i w Skansenie Kurpiowskim im. Adama Chętnika w Nowogrodzie, w okresie od stycznia do grudnia 2013 roku

 

I. Poprawa stanu bazy i infrastruktury technicznej

W 2013 roku zakończyliśmy realizację i aranżacje plastyczną wystawy stałej lamp naftowych i rozpoczęliśmy projektowanie, realizacje wystaw stałych dawnej rzeźby ludowej na Mazowszu północno-wschodnim” i „Bursztynu z dorzecza Narwi”, przy czym zakres tych prac uzależniony był od przyznanych środków inwestycyjnych.

W ramach kontynuacji prac wyposażeniowych, prowadzonych bezpośrednio przez Muzeum, zakończenie przystosowywania pomieszczeń do pełnionych funkcji – magazyn na poddaszu - archiwum.

Kontynuowaliśmy starania dotyczących planów przeniesienia Galerii Sztuki Współczesnej do budynku hali targowej na Starym Rynku po jej remoncie.

Przygotowano materiał do przeniesienie i remont spichrza z Cięćka na terenie Skansenu Kurpiowskiego w Nowogrodzie, wykonano remont dachu na chałupie z Łysych i malowanie wnętrz.

II. Wzrost zasobów muzealnych i ich konserwacja;

w tym:

- ewidencjonowanie i dokumentowanie zbiorów :

- roku 2013 kontynuowana była inwentaryzacji zdawczo-odbiorczej w dziale archeologii, skontrum w dziale numizmatów . Została przeprowadzona inwentaryzacja zdawczo-odbiorcza w dziale historii muzeum w związku z odejściem pracownika. Rozpoczęto i zakończono inwentaryzację: działu budownictwa, budownictwa-rekonstrukcje, modele, działu artystyczno-historycznego i przyrody w Skansenie Kurpiowskim w Nowogrodzie

Zakupiono dysk zewnętrzny do komputerów w dziale archeologii. W dziale historii zakończono prace związanych ze zwrotem depozytu Łomżyńskiego Towarzystwa Fotograficznego.

- pozyskanie muzealiów :

Pozyskano nowe muzealia w ilości 624 eksponatów w tym zakupy 42, dary 582. Stan muzealiów na koniec 2013 roku wyniósł 31633. Muzealia systematycznie wprowadzane są do komputerowego programu ewidencji „Musnet” – Muzeum w Łomży, Galerii Sztuki Współczesnej i Skansenie Kurpiowskim w Nowogrodzie. W roku 2013 wprowadzono 1460 pozycji co daje stan 15697 muzeliów wprowadzonych do końca 2013 r.

Muzeum w Łomży – pozyskało muzealia z zakresu rzemiosła artystycznego, muzealia etnograficzne, związane z historią miasta i regionu w tym także do planowanych wystaw stałych .

- konserwacja i remonty obiektów muzealnych:

1. Wymiana gontowego poszycia dachu na leśniczówce z Zawodzia , malowanie wnętrz- przygotowanie do realizacji ekspozycji stałej

2. Wykonanie nowej bramy wjazdowej na ternie skansenu

3. Wykonanie płotu w zagrodzie z Baranowa i w dolnej części skansenu

4. Remont i przeniesienie spichlerza z Cięćka

Pracownia konserwatorska w muzeum w Łomży będzie prowadziła zabezpieczanie i konserwacje muzealiów do wystaw czasowych i stałych - przygotowanie muzealiów do wystawy lamp naftowych. Zabiegom konserwatorskim poddano 114 muzealiów w tym 82 lampy naftowe do wystawy stałej, rzeźbę św. Jana Nepomucena do wystawy stałej rzeźby ludowej, 21 wyrobów metalowych z działu etnografii, 10 obiektów metalowych z działu archeologii.

III. Realizacja wystaw czasowych, stałych i inna działalność

W 2013 roku zrealizowaliśmy następujące wystawy czasowe :

1. do końca stycznia wystawa „Wycinanka, bursztyn i inne skarby Kurpiów”

2. do końca marca wystawa z okazji 70 rocznicy likwidacji getta łomżyńskiego

3. 19 styczeń – luty wystawa prac uczniów Liceum Plastycznego w Łomży- wystawa sfinansowana przez Liceum Plastyczne w Łomży- zaproszenie, plakat

4. 17 lutego – połowa lipca wystawa „Czas i rzeka” Dolina Liwca u schyłku starożytności” z PMA Warszawa, ochrona transportu z Warszawy do Łomży i powrotem jest sponsorowana przez Grupę Securitas. Otwarcie połączone z wykładem dr Jacka Andrzejowskiego.

5. 1 marzec – 2 kwiecień, Wystawa pokonkursowa Stowarzyszenia „Stopka”- fotografia, sfinansowana przez Stowarzyszenie- zaproszenie , katalog

6. 20 kwietnia- czerwiec- wystawa poświęcona Marii Skłodowskiej –Curie- Muzeum Marii Skłodowskiej –Curie w Warszawie. Otwarcie połączone z wykładem Teresy Kaczorowskiej pt. ”Córka mazowieckich równin”.

7. 18 maj-czerwiec wystawa Mariapocs – węgierska Częstochowa, wystawa współfinansowana przez 6 muzeów, pod patronatem ambasadora Węgier

8. lipiec- wrzesień „Z Torunia do gwiazd. Opowieść o Mikołaju Koperniku”- Muzeum Okręgowe Toruń

9. lipiec- sierpień wystawa- Pracownia rzeźby w ceramice ASP Kraków, wystawa współfinansowana przez ASP Kraków

10. 6.09.- 18.09 Wystawa pokonkursowa BZWBK Press Foto , finansowana przez BZWBK, wystawa połączona z warsztatami fotograficznym prowadzonymi przez Kingę Kenig

11. październik 2013 – styczeń 2014 wystawa „ Nad kaszubskim morzem”- Muzeum Kaszubski Park Etnograficzny we Wdzydzach Kiszewskich , otwarcie wystawy z pokazem malowania na szkle i robienia kwiatów bibułkowych. Wystawie towarzyszą też warsztaty muzealne – „Czytamy bajki w języku kaszubskim i uczymy się form i kolorystyki kaszubskich haftów”.

12. 9.11.- 12.01. 2014 r. Walczyli na medal wystawa ze zbiorów Zdzisława Kalinko i Muzeum Północno-Mazowieckiego

Z okazji 65 rocznicy otwarcia Muzeum , została 17.03 oficjalnie otwarta wystawa stała „Łomża. Wędrówka przez wieki”. Realizowana była wystawy lamp naftowych oraz wykonano projekt i stelaż do wystawy rzeźby ludowej na Mazowszu północno-wschodnim. Wystawa czasowa „Wycinanka, bursztyn i inne skarby Kurpiów” była prezentowana od maja do końca lipca w Kaszubskim Parku Etnograficznym we Wdzydzach Kiszewskich obejrzało ją 14 995 osób.

W miarę możliwości finansowych i czasowych realizujemy wystawy edukacyjne i okolicznościowe oraz prelekcje, spotkania w salach wystawowo-edukacyjnych na parterze. 7.03.w muzeum gościło Radio Nadzieja z relacjami na żywo dotyczącymi działalności muzeum. Muzeum wspólnie z MBP w Łomży zorganizowało wystawę poświęcona Janowi Kulce. W muzeum odbyło się 5.06 podsumowanie programu „Akademia pedagoga z pasją – jesteśmy dla dzieci i dla rodziców” wspólnie ze szkołą Podstawowa nr. 2. Muzeum wzięło udział w festynie organizowanym przez Szkołę Podstawowa nr 7 pt. „Łomża mój dom. Tu mieszka , tu żyję”. 14.06 w muzeum odbyły się wojewódzkie obchody „Dnia muzealnika” organizowane pod patronatem Urzędu Marszałkowskiego , przez oddział podlaski Stowarzyszenia Muzealników Polskich. W muzeum w maju działały komisje związane z zakończeniem etapu wyścigu kolarskiego „Maziovia Tour”. 15.10 odbył się odczyt Janosa Tischnera dyrektora Węgierskie Instytut Kultury w Warszawie na temat „ Polacy i Węgrzy w XX wieku”. W muzeum miało swoje zakończenie spotkanie uczniów klas humanistycznych organizowane prze I LO w Łomży na temat „ Nienawiści i tolerancja w historii Polski”. 13 listopada podpisane zostało porozumienie pomiędzy muzeum a Oddziałem IPN w Białymstoku w zakresie prowadzenia badań naukowych i ich popularyzacji oraz prowadzenia wspólnych działań edukacyjnych, wystawienniczych i wydawniczych. Udział kierownika skansenu i wygłoszenie referatu „Adam Chętnik – pierwszy kurpiowski regionalista” podczas sympozjum „DZIEDZICTWO KLULTUROWE Kurpiowszczyzny” w Baranowie. Wygłoszenie wykładu „Tradycje Bożego Narodzenia na terenie Kurpiowskiej Puszczy Zielonej” – Uniwersytet Trzeciego Wieku w Łomży. Udział pracowników działu historii w konferencjach naukowych: „Językowa przeszłość i współczesność Mazowsza i Podlasia na tle innych regionów”, „ Portret rodzinny Witolda Lutosławskiego”, „Powstanie styczniowe w dokumentach archiwalnych na Mazowszu północno-wschodnim i Podlasiu”. W maju rozpoczął działalność przy muzeum Klub muzealny „ Tempus fugit” gromadzący sympatyków muzeum i pasjonatów kultury i historii. W muzeum praktyki studenckie odbyły dwie studentki w UMSW w Warszawie i Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie. Pracownia fotograficzna – wykonano ponad 5500 zdjęć cyfrowych – dokumentacja muzealiów, rzeźba ludowa i kapliczki wyjazdy terenowe, otwrcia wystaw i imprezy muzealne itp. Zeskanowano 3000 negatywów małoobrazkowych z kolekcji Marcina Niemczury. Umieszczono 17 kolejnych odcinków „Skarby Muzeum” w Internecie które były oglądane w 2013 r. 23 tyś razy, a łącznie zanotowano 230 tyś. wejść internautów. Przeprowadzono także konserwacje sprzętu fotograficznego w Warszawie.

Muzeum organizuje, łącznie kilkanaście wystaw czasowych rocznie. Dzięki profesjonalizmowi i umiejętnościom pracowników merytorycznych tematyka tych wystaw jest różnorodna , edukacyjna i atrakcyjna. W miarę posiadanych środków prowadziliśmy działalność wydawniczą związaną z wystawami czasowymi, stałymi, historią miasta, regionu i gromadzonymi zbiorami. Materiały i składy komputerowe naszych wydawnictw- zaproszenia, składanki, ulotki przygotowywane są przez pracowników muzeum. Wydaliśmy nową edycję przewodnika po Skansenie Kurpiowskim w Nowogrodzie w wersji polskiej . Tekst, zdjęcia do wydawnictwa przygotowali pracownicy Muzeum, został on wydany przy współudziale środków od sponsorów – Spółdzielnia Mleczarska w Piątnicy, Restauracja „Syta Panna” z Łomży.

W marcu muzeum , jak co roku, było współorganizatorem imprezy „Rozmaitości Wielkanocne – Zbójna 2013: oraz braliśmy udział w komisjach oceniających wyniki konkursów „Tradycje Wielkanocne na Kurpach” i „Wiem wszystko o Kurpiowszczyźnie” w Turośli. Dział etnografii rozpoczął współpracuje z Pracownią Etnograficzną im. Witolda Dynowskiego w Warszawie w zakresie tworzenia internetowego katalogu polskich strojów ludowych. Rozpoczęto reorganizacje głównego magazynu działu etnografii w związku z otrzymanymi w darze warsztatami tkackimi oraz muzealiów z zakresu rzemiosła krawieckiego. Prowadzono badania terenowe , inwentaryzacje fotograficzna i opisowa starych kapliczek na terenie Kurpiowskiej Puszczy Zielonej w związku organizacja wystawy stałej.

Z 18 na 19 maja odbyła się , organizowana przez muzeum ogólno miejska impreza „Noc Muzeów” w Łomży, na placu przy muzeum wystąpił zespół Bateriada z Łomży.

Opracowanie scenariusza i przygotowanie muzealiów do wystawy stałej „ Bartnictwo i pszczelarstwo na terenie Kurpiowskiej Puszczy Zielonej” w leśniczówce z Zawodzia w Skansenie Kurpiowskim w Nowogrodzie.

 

Dotacja z Urzędu Miasta Łomża otrzymywana przez Muzeum pozwala na pokrycie bieżących kosztów utrzymania obiektów i płac pracowników. W dotacji nie uwzględniono kosztów realizacji wystaw czasowych i zwiększonych kosztów związanych z wzrostem kosztów utrzymania i obsługi budynku – klimatyzacja, wentylacja, winda, oświetlenie ekspozycyjne, itp. W roku 2013 w związku ze zmianami w zakresie uprawnień do monitorowania systemu przeciwpożarowego nastąpiła zmiana operatora tego systemu co spowodowało zwiększenie kosztów tej usługi, gdyż dotychczasowy operator sponsorował tę usługę.

W związku z poszerzaniem działalności wystawienniczej o kolejne wystawy stałe i działalności edukacyjnej w muzeum w Łomży – wystawy czasowe i planowane udostępnienie wystaw stałych konieczne jest zatrudnienie dwóch pomocy muzealnych i jednej osoby do działu edukacji i promocji.

 

IV. Działania edukacyjne i promocyjne

Przewidujemy realizacje następujących warsztatów i zajęć muzealnych w salach edukacyjno-wystawowych w budynku Muzeum:

I . Z historii Łomży i regionu

Archeologia Łomży

Moje miasto. Opowieść o Łomży

O jeleniu z łomżyńskiego herbu

Książe Janusz I Mazowiecki

Wrzesień 1939 na Ziemi Łomżyńskiej

Historia w pomnikach ukryta

Bursztyn z dorzecza Narwi

Orzeł czy reszka

II. Twórczość ludowa i zwyczaje Kurpiowszczyzny

Spotkania z twórcami ludowymi bursztyniarz, wycinankarka

Zwyczaje wielkanocne na Kurpiach

Pisanki – tradycyjne techniki zdobienia jaj

Tradycyjne ozdoby choinkowe

Obrzędowość rodzinna na Kurpiach

Strój ludowy Kurpiowskiej Puszczy Zielonej

Wpływ wynalazków na codzienne życie w ciągu ostatnich 100 lat

III. Edukacja plastyczna

Techniki malarskie i graficzne z wykorzystaniem zbiorów własnych

Tematy w malarstwie

Obraz jako książka

Czy każdy może być artystą

Portret bez tajemnic

Sylwetki twórców łomżyńskich

IV. Powroty do przeszłości-czyli spotkania z archeologia eksperymentalną

Nie chleb, a podpłomyki - przygotowywanie pożywienia we wczesnym średniowieczu, rozcieranie zboża na oryginalnych kamiennych żarnach nieckowatych, przygotowanie ciasta, formowanie podpłomyków, pieczenie na ognisku

Paciorki, paciorki – rodzaje ozdób noszonych w pierwszych wiekach naszej ery, pokaz wybranych , oryginalnych zabytków, formowanie przez uczniów z modeliny paciorków wzorowanych na paciorkach szklanych, prezentacja rekonstrukcji stroju

Wszystko z drucików – metale do wyrobu ozdób, pokaz wybranych zabytków, formowanie z miedzianego drutu pierścionków , zawieszek, bransolet

Garnki, miski, kubki – różnorodne zastosowanie gliny, pokaz naczyń z różnych epok archeologicznych, lepienie i zdobienie garnków, misek, kubków.

Paski i krajki – surowce do wykonywania tkanin, tkanie pasków i krajek przy użyciu deseczki tkackiej, prezentacja rekonstrukcji stroju.

W warsztatach i lekcjach w muzeum wzięło udział 2146 osób w 96 grupach, w Skansenie w Nowogrodzie 13 lekcji – 210 osób, Galeria Sztuki Współczesnej 14 lekcji – 247 osób. Razem 123 lekcje w których wzięły udział 2603 osoby.

W grudniu odbyły się jak co roku „Spotkania Mikołajkowe” przeznaczone dla przedszkolaków i uczniów szkół podstawowych . Spotkania realizowane są przy wsparciu sponsorów - Sklep KLAN, ul. Długa 1, Łomża; GABS FOTO, Stary Rynek 4, Łomża; Salonik Okulistyczny, Stary Rynek 1, Łomża; Sklep BEST, ul. Długa 3, Łomża; Sklep JANECZKA, Stary Rynek 2, Łomża; Kwiaciarnia OGRODNIK, ul. Sienkiewicza 2, Łomża; Restauracja RETRO, ul. Nowogrodzka 157, Łomża; Restauracja „SYTA PANNA”, ul. Konrada Wallenroda 13, Łomża; Sklep SORTYMENT, ul. Wojska Polskiego 99, Łomża; Sklep spożywczo-przemysłowy, ul. Rządowa 3A, Łomża; Sklep AGA, ul. Długa 21, Łomża; Urząd Miejski w Łomży. W 21 spotkaniach z Mikołajem uczestniczyło 579 osób.

V. Galeria Sztuki Współczesnej Łomża ul Długa 13 , oddział muzeum

Wystawy czasowe jako prezentacje dorobku kultury polskiej i regionalnej

1. Wojciech Białecki „ Z królestwa błękitu”, Fotografia, realizacja wystawy wsparta przez autora 29.grudnia 2012 r. – 28 lutego 2013 r.

2. Wystawa malarstwa Siegfrieda Horsta z Niemiec, 2 marzec – 31 marzec 2013 r.

3. Wystawa malarstwa Jurija Sulimowa z Sandomierza, 6 kwiecień- 9 maj 2013 r.

4 .Wystawa malarstwa Jana Dobkowskiego – „Noc muzeów” - 18 maja – 11 czerwca.

5.“Dyplom 2013” – zbiorowa wystawa absolwentów Liceum Plastycznego w Łomży,

czerwiec - sierpień 2013 r. finansowana przez Liceum Plastyczne Łomża

6. Wystawa sztuki użytkowej ze zbiorów Fundacji Cepelii „Tkanina wraca”, 21 sierpnia – 10 październik 2013 współfinansowana przez Fundację

7. Wystawa poplenerowa Społecznego Stowarzyszenia Prasoznawczego “Stopka” „Między Wschodem a Zachodem” (malarstwo, rysunek, grafika i rzeźba), 19 październik – 12 grudzień, finansowana przez Stowarzyszenie

8. Wystawa akwarel Henryka Osickiego z Łomży, 13 grudzień 2013 r.

Spotkania autorskie: 6, 54 grupy dzieci i młodzieży, które wysłuchały 54 pogadanek na temat wystaw.

Realizacja wystaw związana jest z kosztami transportu, aranżacji, zakupu materiałów, wykonaniem druków – zaproszenia, katalogi, afisze i honoraria autorskie.

Wydawnictwa: 15 zaproszeń , książeczka do kolorowania dla dzieci 1500 egz., 3 katalogi (750 egz.), 2 foldery (500 egz.), muzeum wydało 10 plakatów i afiszy (łącznie 800 egz.) , przewodnik po Skansen 1500 egz.

Zwiedzający : Galeria Sztuki Współczesnej 3550 osób, Skansen Kurpiowski w Nowogrodzie 22150 osób, muzeum Łomży 25 247 osób. Razem 50 947 osób.

 

VI. Skansen Kurpiowski im. Adama Chętnika w Nowogrodzie – oddział Muzeum Północno - Mazowieckiego w Łomży

 

Zakres i terminy planowanych do wykonania zadań

„Niedziela na św. Rocha” – 18 sierpień .

Impreza ponadregionalna mająca na celu przybliżenie społeczności lokalnej , a także turystom, tradycyjnej kultury kurpiowskiej poprzez ukazanie jej w kontekście innego regionu etnograficznego , różniącego się strojem, gwarą, folklorem, sztuką czy instrumentami muzycznymi. Obok kapeli kurpiowskiego wystąpił Kaszubski Zespół Pieśni i Tańca „Sierakowice” . Odbyły się też pokazy autentycznej wytwórczości ludowej, z próbami wykonanie niektórych czynności przez uczestników imprezy. Proponowaliśmy także zapoznanie się z autentyczną kuchnią kurpiowską, serwując tradycyjne potrawy takie jak „pampuchy”, piwo jałowcowe, prawdziwy chleb wiejski, z miodem pszczelim oraz mlekiem prosto od krowy. Uczestnicy brali udział w odbywających się na terenie Skansenu tradycyjnych grach i zabawach zręcznościowych, które adresowane były nie tylko do dzieci ale i dorosłych. Sponsorami festynu byli: PHU „Zbyszko” Nowogród, Piekarnia „Serafin”, Purzeczko – Securitas Łomża, Grupa Ratownicza „Nadzieja” Łomża, Radio ESKA Łomża.

Udostępniono teren Skansenu i wnętrza obiektów do realizacji zdjęć do filmu dokumentalnego „Człowieczy los”. Przeprowadzono zajęci praktyczne tradycyjnego ciesielstwa ludowego dla uczniów Technikum Drzewnego w Łomży.

 

W czerwcu muzeum było współorganizatorem „Ogólnopolskich Dni Kultury Kurpiowskiej” w Nowogrodzie. Głównym organizatorem jest Regionalny Ośrodek Kultury w Łomży.

 

1 . Pokazy wytwórczości ludowej z zakresu wycinankarstwa, garncarstwa , plecionkarstwa, kowalstwa i rzeźby,

2. Współpraca i współorganizacja „Salonu pod gontem. Wieczorów sztuki i nauki” – cały rok, spotkania odbywają się w salonie dworku z Brzózek,

3. Zajęcia muzealne na temat obrzędowości rodzinnej i dorocznej na Kurpiach, według zapotrzebowania

4. Warsztaty muzealne wytwórczości ludowej z udziałem twórców ludowych 13 lekcji

5. Inwentaryzacji działu artystyczno-historycznego, budownictwa i przyrody

6. Wydano przewodnika po Skansenie Kurpiowskim

7. Wypełnianie dokumentacji muzealnej i wprowadzenie 220 muzealiów do komputerowego programu inwentarzowego Musnet

 

Prace remontowo – konserwatorskie

1. Wykonanie 9 grzybków do posadowienia spichrza z Cięćka

2. Remont wnętrza chałupy z Kadzidła – zbicie tynków, położenie nowych tynków, pomalowanie, wykonanie nowej aranżacji wnętrz

3. Wykonanie nowej bramy wjazdowej na teren skansenu przy chałupie z Baranowa oraz wykonanie 60 przęseł płotu zewnętrznego

4. Zakup i obróbka drewna do prowadzenia prac remontowych na terenie skansenu

5. Remont dachu na chałupie z Łysych – wykonanie nowych krokwi, demontaż starego dachu, wykonanie nowej więźby, przybicie gontów, konserwacja poszczególnych elementów dachu

6. Malowanie stolarni, remont płotu przy chałupie z Gawrych,

7. Prace naprawcze i drobne prace remontowe w łazienkach dla zwiedzających.

8. Odnowienie stałej wystawy „Adam Chętnik – życie i twórczość” w dworze z Brzózek- pomalowanie ścian, postumentu i plan ekspozycyjnych.

9. W stolarni wykonano kopie kapliczki słupowej i kapliczki brogowej św. Jana Nepomucena na wystawę stała rzeźby ludowej w Muzeum w Łomży oraz kopii krzyża na grób Łukasza Serafina na cmentarzy w Łomży (zlecenie Delegatury WUOZ w Łomży)

Konieczny generalny remont łazienek dla zwiedzających w dworku z Brzózek odłożony został ze względu na brak środków z urzędu Miasta Łomża.

W stolarni wykonano naprawy , remonty i konserwacje muzealiów z działu historii i etnografii ( młockarnia, maselnica, wijaki, tokarki, beczka dębowa, sanie konne, ule warszawskie, wozu żelaźniaka). W związku z remontem drogi wojewódzkiej w Nowogrodzie usunięto słupy reklamowe Skansenu z terenu budowy. W lipcu wichura która przeszła nad Nowogrodem spowodowała wyłamanie drzew , konarów na terenie skansenu co spowodowało wykonanie szeregu prac porządkowych z użyciem odpowiedniego sprzętu – podnośnik hydrauliczny.

Terminy i realizacja prac remontowo – konserwatorskich uzależnione są od możliwości zakupu drewna , środków konserwujących itp. oraz od warunków klimatycznych które zdecydowanie wpływają na możliwości prowadzenia prac na otwartym terenie i w drewnianych obiektach zabytkowych.